Cây thài lài tía hay còn được nhiều người gọi với tên khác là cây thài lài cảnh, thài lài chậu treo, cỏ chân vịt lá đốm, lan điếu trúc, tên khoa học là Tradescantia zebrina. Đây là một loại cây thuộc dòng cỏ thủy trúc, thuộc họ cỏ chân vịt, có nguồn gốc từ vùng Trung Nam châu Mỹ, Mexico.
Khi bị mụn nhọt sưng tấy, dùng cây thài lài tía và sống đời tươi, mỗi vị từ 20 đến 30 g, giã nát, đổ thêm nước đun sôi để nguội, khuấy đều rồi vắt lấy nước cốt uống, còn bã đắp vào chỗ đau.
Thài lài tía. Ảnh: Flickr.
Tiến sĩ Võ Văn Chi, tác giả nhiều cuốn sách về cây thuốc Việt Nam, cho biết thài lài tía còn gọi là trai thài lài, hồng trai. Tên khoa học là Tradescantia zebrine Hort. Ex Loudon, thuộc họ thài lài commelinaceae.
Đây là loài cỏ mập, mọc bò, thân phân nhánh và bén rễ ở các mấu; lá mọc so le, có bẹ, phiến lá hình bầu dục, chóp nhọn, mặt trên màu lục, có sọc ở mép và ở giữa, lằn giữa, mặt dưới đỏ tía, bẹ có lông. Hoa nhỏ, xanh tía hay hồng, từ một đến hai cái ở chót nhánh, hai lá bắc. Cánh hoa dính nhau, sáu nhị bằng nhau. Quả nang nhỏ chứa nhiều hạt, có áo hạt.
Thài lài tía này mọc ở các bãi cỏ ven rừng, chân núi đá vôi, nơi có nhiều mùn. Cũng được trồng làm cây cảnh trong chậu, trong vườn phổ biến ở Việt Nam. Ngoài ra còn có ở các nước châu Á khác.
Đông y dùng toàn bộ cây làm thuốc. Người ta thu hái quanh năm, dùng tươi hay phơi khô. Cây có vị ngọt, tính mát, có độc, tác dụng thanh nhiệt giải độc, lương huyết, lợi niệu. Dùng trị ho thổ huyết, hầu họng sưng đau, mắt sưng đỏ, lỵ, thủy thủng, bệnh lâm, bạch đới, ung độc, bỏng, cháy, rắn độc cắn. Liều dùng khô từ 15 đến 30 g, tươi từ 60 đến 90 g. Dùng giã đắp ngoài thì tùy lượng.
Phân tích dược lý cho thấy thân và lá cây chứa oxalate calium, gôm. Lá và hoa chứa tricaffeoyl cyaniding 3,7,3’-triglucoside. Thuốc sắc và chiết xuất nước của lá và thân (cho thêm cồn rượu để khử đi chất lắng đọng) có tác dụng gây hưng phấn đối với ruột non của chuột hamster nuôi tách bầy. Chất chiết xuất này được dùng trong thí nghiệm dẫn lưu chi sau của chuột lớn cho thấy có tác dụng làm thư giãn mạch máu. Thuốc sắc bơm vào khoang bụng chuột nhắt với liều 1 g thuốc sống cho mỗi con, trong vòng 24 giờ khiến 2 con chết hoàn toàn. Nếu dùng riêng chất chiết xuất nước thì độc tính không rõ rệt.
Tiến sĩ Võ Văn Chi giới thiệu một số bài thuốc từ cây thài lài tía như sau:
Đái buốt, kiết lỵ
– Thài lài tía khô 30 g, mộc thông 20 g đem sắc lấy nước uống.
– Thài lài tía 30 g, mã đề 20 g đem sắc lấy nước uống.
Mụn nhọt sưng tấy
Thài lài tía, sống đời, mỗi vị 20-30g, giã tươi, thêm nước, vắt lấy nước cốt uống, bã đắp vào chỗ đau.
